Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Bekir ez-Zerencerî’nin Menâkıbu Ebî Hanîfe Adlı Eseri: Tahkik ve Değerlendirme

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 1, 67 - 167, 30.06.2018
https://doi.org/10.5281/zenodo.3475063

Öz

Hanefî mezhebinin kurucusu olan Ebû Hanîfe ve ashabı hakkında günümüze kadar birçok biyografi eseri yazılmıştır. Bu biyografiler hem imamlar hem de dönemleri hakkında zengin bilgiler sunmaktadır. Bu biyografilerden biri de Bekir ez-Zerencerî’nin (ö. 512/1118) Menâķıbu Ebî Ĥanîfe’sidir. Bu menâkıb, Ebû Hafs es-Sağir’in (ö. 264/878) Ebû Hanîfe’nin hayatına dair yazmış olduğu eserden bolca alıntılar yapması ve kendinden sonraki birçok menâkıb eserinde Zerenceri’nin bu eserine atıf yapılması sebebiyle Hanefî mezhebi açısından önem arz etmektedir. Bu çalışmada şu ana kadar tahkiki yapılmamış bu eserin, ulaşılabilen iki nüshası karşılaştırılarak tam metninin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Çalışma, Zerencerî’nin hayatı ve menâkıbla alakalı geniş bir değerlendirme ve eserin metninden oluşmaktadır.

Kaynakça

  • Aydınlı, Osman. “Zerenc”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44: 283. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
  • Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-Ǿârifîn. İstanbul 1951.
  • Bardakoğlu, Ali. “Ebû Hanîfe, Literatür”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 143-145. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
  • Başoğlu, Tuncay, “Saymerî, Hüseyin b. Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 215-216. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
  • Bezzâzî, Hâfızuddin Muhammed b. Muhammed b. Şihab el-Kerderî. Menâķıbu Ebî Ĥanîfe (Muvaffak b. Ahmed el-Mekkî’nin Menâķıb’ı ile birlikte). Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l- Arabî, 1981.
  • Çeker, Huzeyfe. Hanefi Mezhebinde Biyografi Geleneği. Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2017.
  • Erbay, Celal, “el-Cevâhirü’l-mudıyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 433-434. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
  • Farfûr, Abdurrahman - Hâfız, Muhammed MutîǾ. el-Munteķâ min maħŧûŧâti maǾhed el-Bîrûnî li’d-dirâsâti’ş-şarķıyye bi-Taşkand. Dubai, 1995.
  • Hatîb el-Bağdâdî. Târîħu Baġdâd. Beyrut, ts.
  • Hatîb el-Bağdâdî. el-Müttefiķ ve’l-müfteriķ. Thk. Muhammed Sadık Aydın el-Hâmidî. 3 Cilt. Dâru’l-Kâdirî, 1997.
  • İbn Ebi’l-Avvâm. Feđâilu Ebî Ĥanîfe ve aħbâruhû ve menâķıbuhû. Thk. Latifurrahman el-Kâsimî. el-Mektebetü’l-İmdâdiyye, 2010.
  • İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali. Lisânü’l-mîzân. Thk. Abdülfettâh Ebû Gudde 10 Cilt. Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2002.
  • İbn Kutluboğa, Zeynüddin Kasım. Tâcü’t-terâcim. Thk. Muhammed Hayr Ramazan Yûsuf, Dımaşk, 1413/1992.
  • İbnü’l-‘İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed. Şeźerâtü’ź-źeheb fî aħbâri men źeheb. Thk. Mahmûd el-Arnavut. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1406-1986.
  • Kâtip Çelebi. Keşfü’ž-žunûn. Beyrut, ts.
  • Kavakcı, Yusuf Ziya. XI. ve XII. Asırlarda Karahanlılar Devrinde Mâvarâ’ al-Nahr İslam Hukukçuları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi, 1976.
  • Kaya, Eyyüp Said. Mezheblerin Teşekkülünden Sonra Fıkhî İstidlal. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2001.
  • Kaya, Eyyüp Said. “Tabakât (Fıkıh)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 292-293. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
  • Kefevî, Mahmûd b. Süleyman el-Kefevî. Ketâǿibü aǾlâmi’l-aħyâr min fuķahâǿi meźhebi’n-NuǾmâni’l-muħtâr. Thk. Saffet Köse v.dğr. İstanbul: İrşad Kitabevi, 1438/2017.
  • Kehhâle, Ömer Rıza. MuǾcemü’l-müellifîn. Beyrut, 1414/1993.
  • Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddin Abdülkâdir b. Muhammed. el-Cevâhirü’l-muđıyye fî ŧabaķâti’l-Ĥanefiyye. Karaçi, ts.
  • Leknevî, Abdülhay. el-Fevâǿidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Ĥanefîyye. Tsh. ve talik: Muhammed Bedreddin Ebû Firas en-Na‘sânî. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, ts.
  • Leys Suûd Câsim. “İbn Abdülber en-Nemerî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19: 271. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
  • Makdisi, Goerge. “Tabakât ve Biyografi”. İslâm’ın Klasik Çağında Din Hukuk Eğitim. Trc. Hasan Tuncay Başoğlu, 368-369. İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.
  • Mekkî, Muvaffak b. Ahmed el-Mekkî el-Hârizmî. Menâķıbu Ebî Ĥanîfe. Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1981.
  • Özel, Ahmet. Hanefî Fıkıh Âlimleri ve Diğer Mezheplerin Meşhurları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
  • Saymerî, Ebû Abdullah Hüseyin b. Ali. Aħbâru Ebî Ĥanîfe ve aśĥâbih. Beyrut 1985.
  • Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed el-Mervezî. et-Taĥbîr fî muǾcemi’l-kebîr. Thk. Münîre Nâcî Sâlim. 2 Cilt. Bağdat, 1395/1975.
  • Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed el-Mervezî. Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed. el-Enśâb. Thk. Abdullah Ömer el-Bârûdî. Beyrut 1408/1988.
  • Sinanovic, Ermin. “Hanafī Biographical Dictionaries: A Survey”. Intellectual Discourse 9/1 (2001): 47-66.
  • Şimşek, Murat. Mezhepleşme Sürecinde Hanefîlik: Tarih ve Usul. Konya, 2014.
  • Tsafrir, Nurit. The History of an Islamic School of Law: The Early Spread of Hanafism. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2004.
  • Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdullah Muhammed. Târîħu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aǾlâm. Thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 25 Cilt. Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 2003.
  • Zerencerî, Bekir. Menâķıbu Ebî Ĥanîfe. Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, 2540.
  • Ziriklî, Hayrüddîn. el-AǾlâm: Ķâmûsü terâcim. Beyrut, 1986.

A Critical Edition of the Manāqib Abū Ḥanīfa of al-Zaranjarī and an Analytical Interpretation of the Work

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 1, 67 - 167, 30.06.2018
https://doi.org/10.5281/zenodo.3475063

Öz

There are a number of hagiographical works on the Ḥanafī School, Abū Ḥanīfa, and his associates. These works provide us with rich information about them and their time. One of such works is Bakr al-Zaranjarī’s (d. 512/1118) Manāqib Abū Ḥanīfa. This particular hagiography on the Ḥanafī school is significant owing to its quotations from an early biographical work on Abū Ḥanīfa written by Abū Ḥafṣ al-Ṣaghīr (d. 264/878), and also in light of it being referenced by later works. This study aims to offer a critique of the entire text of Bakr al-Zaranjarī’s work by comparing two of its surviving copies. Alongside a critical edition of the text, the study will also include an extensive introduction on the life of Zaranjarī and his hagiographical work. There are important indications in Zaranjarī’s Manāqib concerning the ongoing state of development of Ḥanafism. In fact, in a similar way, Saymarī (d. 436/1045) and his work Akhbār Abī Ḥanīfa wa aṣhābih, alongside many similar books of Ḥanafī biographies belonging to the literature of manāqib, are indicative of this. Such works contain salient details that allow for vital interpretations with regards to the historical process of Ḥanafism, regional differences, educational systems and the way they were perceived in subsequent periods. Insofar that the Akhbār of Saymarī is a majorly important source for ‛Iraqī scholars, the Manāqib is relatively significant as it carries considerable information about the Māwarāunnahr. On that account, our objective is to fill this gap.
The general purpose of this research, therefore, aims to fill the above-mentioned void to some extent, and to likewise prepare for publication Zaranjarī’s Manāqib which includes the biographies of Abū Ḥanīfa, his student, and his followers,. Another aim is to bring to light information on the Bukharan and Samarkandian Ḥanafī schools of thought.
Bakr al-Zaranjarī was born in 427/1035 in Zaranj, and famously became known simply as al-Zaranjarī. He had journeyed to Bukhara in order to study the Islamic sciences. Al-Zaranjarī was known as the Muftī of Māwarāunnahr and Faqīh of the land of Bukhara. He knew Abū Ḥanīfa’s views and the texts of the school from memory. He also possessed knowledge in genealogy and history. It was also recorded that he had busied himself with Hadith. The Zaranjarians are the renowned Ḥanafī families who settled in Bukhara. Zaranj is located on the right bank of the Hilmand River, which crosses the Afghan border to the east of Iran today. It is said that his ancestors depended on the famous companion Jābir b. ‛Abdullāh. In the Ḥanafī chain of scholars, three people with Zaranjarian relatives are mentioned, including father, son, and grandchild. Bakr al-Zaranjarī acquired knowledge both from his father Abū Bakr Muḥammad and from Ḥalwānī (d. 452/1060). His students included his son ‛Imād al-Dīn ‛Umar (d. 584/1188), Abū al-Riḍā al-Tarazī (d. 570/1175), and Imām Zādah (d. 573/1177). Al-Zaranjarī had died in Bukhara in the year 512/1118.
Bakr al-Zaranjarī’s only extant work is his Manāqib. The Manāqib is one of the most important hagiographical works on Abū Ḥanīfa today. Al-Zaranjarī’s has been referenced in many a literature. Hagiographic writers such as Makkī and Bazzāzī, for instance, have made numerous references in their works to al-Zaranjarī. He notes that the purpose of copyright of the work is based on the Ḥanafī-Shāfi‛ī debate. He lists the names of 133 teachers of Abū Ḥanīfa. Later, he cites the names of the 94 students who had studied under Abū Ḥanīfa. Al-Zaranjarī’s Manāqib is a relatively early hagiographic work. Although it shows a later period than Saymarī, the quotations and citations made by him reveal essential information with regards to the early Ḥanafī school. It is also crucial to point out that Ḥanafism in the region of Khorasan and Māwarāunnahr was evidently different from the representative ‛Iraqī Ḥanafism of Saymarī.Al-Zaranjarī states that the source of his work which he cites as belonging to Abū ‛Abdullah b. Abū Ḥafṣ was narrated by Abū Muḥammed ‛Abdullah b. Manṣūr al-Bukhārī in 451 H. For all the narrations he provides in his work, al-Zaranjarī uses the following narration series, stating “the same chain of transmission/wa bi hādhā al-isnād”. The chain of transmission is as follows:

Abū al-Faḍl Bakr b. Muḥammad b. ‛Alī al-Zaranjarī
→ Abū Muḥammad ‛Abdullah b. Manṣūr al-Bukhārī
→ Abū Isḥāq Ibrāhīm b. Aḥmad al-Sarakhsī
→ Abū Bakr Aḥmad b. Sa‘d
→ Abū Sahl Muḥammad b. ‛Abdullah b. Sahl b. Ḥafṣ al-‘Ijlī
→ Abū Abdullah Muḥammad b. Abū Ḥafṣ al-‘Ijlī (d. 264/878)
→ Abū Ḥafṣ al-Kabīr (d. 216/831)
→ ‛Abd al-Ḥamīd b. ‛Abd al-Raḥmān al-Himmānī
→ Abū Ḥanīfa (d. 150/767)

The narrations quoted in the work can be perceived as a defense of Abū Ḥanīfa, and can furthermore be seen as one of the first traces of a group forming around him. The information above is likewise important when it comes to the formation of schools of thought and the connection of which the majority of people had had with Abū Ḥanīfa during the first period.
Two copies of manuscripts were used in this critical edition. The first one is located in the Süleymaniye Library, Kasīdecizādah collection 674, folios 344-366. The second manuscript, the Konya copy, is in the form of a treatise, which is registered as number 6862, with 23 folios in total. Kasīdecizādah is abbreviated with a س and Konya with a ق.

Kaynakça

  • Aydınlı, Osman. “Zerenc”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44: 283. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
  • Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-Ǿârifîn. İstanbul 1951.
  • Bardakoğlu, Ali. “Ebû Hanîfe, Literatür”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 143-145. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
  • Başoğlu, Tuncay, “Saymerî, Hüseyin b. Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 215-216. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
  • Bezzâzî, Hâfızuddin Muhammed b. Muhammed b. Şihab el-Kerderî. Menâķıbu Ebî Ĥanîfe (Muvaffak b. Ahmed el-Mekkî’nin Menâķıb’ı ile birlikte). Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l- Arabî, 1981.
  • Çeker, Huzeyfe. Hanefi Mezhebinde Biyografi Geleneği. Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2017.
  • Erbay, Celal, “el-Cevâhirü’l-mudıyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 433-434. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
  • Farfûr, Abdurrahman - Hâfız, Muhammed MutîǾ. el-Munteķâ min maħŧûŧâti maǾhed el-Bîrûnî li’d-dirâsâti’ş-şarķıyye bi-Taşkand. Dubai, 1995.
  • Hatîb el-Bağdâdî. Târîħu Baġdâd. Beyrut, ts.
  • Hatîb el-Bağdâdî. el-Müttefiķ ve’l-müfteriķ. Thk. Muhammed Sadık Aydın el-Hâmidî. 3 Cilt. Dâru’l-Kâdirî, 1997.
  • İbn Ebi’l-Avvâm. Feđâilu Ebî Ĥanîfe ve aħbâruhû ve menâķıbuhû. Thk. Latifurrahman el-Kâsimî. el-Mektebetü’l-İmdâdiyye, 2010.
  • İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali. Lisânü’l-mîzân. Thk. Abdülfettâh Ebû Gudde 10 Cilt. Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2002.
  • İbn Kutluboğa, Zeynüddin Kasım. Tâcü’t-terâcim. Thk. Muhammed Hayr Ramazan Yûsuf, Dımaşk, 1413/1992.
  • İbnü’l-‘İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed. Şeźerâtü’ź-źeheb fî aħbâri men źeheb. Thk. Mahmûd el-Arnavut. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1406-1986.
  • Kâtip Çelebi. Keşfü’ž-žunûn. Beyrut, ts.
  • Kavakcı, Yusuf Ziya. XI. ve XII. Asırlarda Karahanlılar Devrinde Mâvarâ’ al-Nahr İslam Hukukçuları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi, 1976.
  • Kaya, Eyyüp Said. Mezheblerin Teşekkülünden Sonra Fıkhî İstidlal. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2001.
  • Kaya, Eyyüp Said. “Tabakât (Fıkıh)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 292-293. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
  • Kefevî, Mahmûd b. Süleyman el-Kefevî. Ketâǿibü aǾlâmi’l-aħyâr min fuķahâǿi meźhebi’n-NuǾmâni’l-muħtâr. Thk. Saffet Köse v.dğr. İstanbul: İrşad Kitabevi, 1438/2017.
  • Kehhâle, Ömer Rıza. MuǾcemü’l-müellifîn. Beyrut, 1414/1993.
  • Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddin Abdülkâdir b. Muhammed. el-Cevâhirü’l-muđıyye fî ŧabaķâti’l-Ĥanefiyye. Karaçi, ts.
  • Leknevî, Abdülhay. el-Fevâǿidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Ĥanefîyye. Tsh. ve talik: Muhammed Bedreddin Ebû Firas en-Na‘sânî. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, ts.
  • Leys Suûd Câsim. “İbn Abdülber en-Nemerî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19: 271. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
  • Makdisi, Goerge. “Tabakât ve Biyografi”. İslâm’ın Klasik Çağında Din Hukuk Eğitim. Trc. Hasan Tuncay Başoğlu, 368-369. İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.
  • Mekkî, Muvaffak b. Ahmed el-Mekkî el-Hârizmî. Menâķıbu Ebî Ĥanîfe. Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1981.
  • Özel, Ahmet. Hanefî Fıkıh Âlimleri ve Diğer Mezheplerin Meşhurları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
  • Saymerî, Ebû Abdullah Hüseyin b. Ali. Aħbâru Ebî Ĥanîfe ve aśĥâbih. Beyrut 1985.
  • Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed el-Mervezî. et-Taĥbîr fî muǾcemi’l-kebîr. Thk. Münîre Nâcî Sâlim. 2 Cilt. Bağdat, 1395/1975.
  • Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed el-Mervezî. Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed. el-Enśâb. Thk. Abdullah Ömer el-Bârûdî. Beyrut 1408/1988.
  • Sinanovic, Ermin. “Hanafī Biographical Dictionaries: A Survey”. Intellectual Discourse 9/1 (2001): 47-66.
  • Şimşek, Murat. Mezhepleşme Sürecinde Hanefîlik: Tarih ve Usul. Konya, 2014.
  • Tsafrir, Nurit. The History of an Islamic School of Law: The Early Spread of Hanafism. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2004.
  • Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdullah Muhammed. Târîħu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aǾlâm. Thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 25 Cilt. Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 2003.
  • Zerencerî, Bekir. Menâķıbu Ebî Ĥanîfe. Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, 2540.
  • Ziriklî, Hayrüddîn. el-AǾlâm: Ķâmûsü terâcim. Beyrut, 1986.
Toplam 35 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Din Araştırmaları
Bölüm Araştırma Makaleleri
Yazarlar

Murat Şimşek

Şaban Kütük

Yayımlanma Tarihi 30 Haziran 2018
Gönderilme Tarihi 1 Nisan 2018
Yayımlandığı Sayı Yıl 2018 Cilt: 1 Sayı: 1

Kaynak Göster

ISNAD Şimşek, Murat - Kütük, Şaban. “Bekir Ez-Zerencerî’nin Menâkıbu Ebî Hanîfe Adlı Eseri: Tahkik Ve Değerlendirme”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 1/1 (Haziran 2018), 67-167. https://doi.org/10.5281/zenodo.3475063.

Flag Counter